De gemeenteraadsverkiezingen komen er aan. En dan is het ook weer tijd voor verkiezingsprogramma's. Hoeveel energie daar niet in wordt gestoken! Eerst door een select groepje trouwe partijleden die onder de verzamelnaam 'commissie verkiezingsprogramma' lange avonden bijeen zijn geweest. En vervolgens mogen in de Algemene Leden Vergadering (ALV) de overige leden ook nog hun zegje doen. En dan gaat het over een plusje meer of minder. Bladzijde voor bladzijde wordt het programma doorgespit en dan zijn er ook nog amendementen en moties die in stemming moeten worden gebracht. Daar gaat de vergadertijd van de ALV tot ruim na de pauze inzitten. Geen wonder dat actief lidmaatschap van een politieke partij iets voor de die-hards is geworden.

Kort en bondig

Wat overblijft van het oorspronkelijk idee van het verkiezingsprogramma is een flauw afgietsel van wat de 'commissie verkiezingsprogramma' heeft gebrouwen. Natuurlijk zijn de komma van lid A en de bijzin van lid B keurig opgenomen in het programma. Maar oh, wat sneu voor alle moeite: vrijwel niemand leest die gepolderde zinnen. Ja, wellicht een fanatieke lijsttrekker van een andere partij om in een debat in het wijkcentrum een andere lijsttrekker te confronteren met punt 7a van bladzijde 77 van zijn eigen verkiezingsprogramma. Dan kunnen we lachen om de fractievoorzitter die zijn eigen verkiezingsprogramma niet tot in detail kent. Stop met die onzin van verkiezingsprogramma tot op de vierkante millimeter. Schrijf gewoon kort en bondig op wat je de afgelopen 4 jaar hebt gedaan, wat je de komende 4 jaar gaat doen en waarvan je dat gaat betalen.

Gluren bij de buren

En is het lastig om het programma kort en bondig te houden en om los te komen van het geneuzel? Ga dan 'gluren bij de buren' en kijk hoe doorgewinterde politici dat doen.

Neem de VVD fractie van Provinciale Staten in Zuid Holland als voorbeeld. Voor hen hoeft er niets over de opwarming van de aarde in het programma te staan. Het is allemaal onzin en een complot van bedrijven om subsidies binnen te harken. De mens speelt geen enkele actieve rol in die opwarming. Niet opnemen in het programma dus! Dat scheelt weer ruimte en maakt besturen ontegenzeggelijk een stuk eenvoudiger. Een uitdaging minder maar ook een probleem minder. Zo doen de mastodonten dat.

Of neem mevrouw Schreijer-Pierik, Europarlementariër namens het CDA. Transparantie? Wat een onzin. Mevrouw kan toch echt zelf het beste bepalen hoe ze de onkostenvergoeding van €4300 per maand verantwoord. Daar heeft ze geen bonnetjes voor nodig. Dat is ook zo'n gedoe. Weg ermee. Laat veel meer over aan de mensen zelf. Dat scheelt weer de paragraaf 'Transparantie en verantwoording' in het verkiezingsprogramma.

En zo schrijf je dus een kort en bondig verkiezingsprogramma. Of is dit allemaal onzin?

De kandidatenlijst van GroenLinks is bekend. Je hoeft om er op te staan niet blank, hoogopgeleid, vriendje van of uit de Randstad te komen, maar het helpt zo te zien wel.

Dat 'ons kent ons' is goed voor een snelle teamvorming, je weet wat je aan elkaar hebt waardoor je rechtstreeks van de 'forming' naar de 'performing' fase kan. De tussenliggende fasen uit de theorie van groepsvorming, 'storming' en 'norming', kunnen worden overgeslagen. Dit past in de flow van de gewenste 'beweging' waar geen tijd te verliezen is.

Maar deze snelheid kan ook tegenwerken. Het gevaar is dat er een cultuur ontstaat waarin, om de lieve vrede te bewaren, niet al te kritisch op elkaar wordt gereageerd. Deze 'groupthink' kan worden bestreden door tegenkracht te organiseren. Ik schreef hier in juni 2015 een blog over. 

Liesbeth van Tongeren behoort kennelijk niet meer tot de 'inner circle'. Na 6 jaar Kamerlidmaatschap is zij door de kandidatencommissie niet goed genoeg bevonden om op de kandidatenlijst te staan. En dat terwijl er volgens van Tongeren niet een keer een signaal is afgegeven dat zij niet goed functioneert. Zelfs een plek op een onverkiesbare plaats is haar niet gegund. Was dit wel zo dan hadden de leden tenminste nog de kans om haar op een verkiesbare plaats te stemmen. Nu zij niet op de lijst staat is dat welhaast onmogelijk. Het is allemaal niet echt chique van de commissie en ook niet van het bestuur van GroenLinks. Dit bestuur kan immers altijd wijzigingen aanbrengen in de lijst voordat deze ter (in)stemming naar de leden gaat. Het bestuur neemt hiermee een risico. Van Tongeren kreeg met haar derde plaats op de kandidatenlijst van de vorige verkiezingen meer voorkeursstemmen (10205) dan de nummers 2 (van Ojik, 4639) en 4 (Klaver, 3351) bij elkaar en is door haar inzet populair onder de leden.

Niets wijst er op dat dit bestuur bezig is met 'damage control' anders dan afdelingsbesturen die een steunbetuiging uitspreken voor Liesbeth van Tongeren er op te wijzen dat dit niet de bedoeling is. Maar als het bestuur niet snel de onrust binnen de partij wegneemt, kan dit wel eens vervelend gaan doorwerken. En daar mag het bestuur dan volledig op worden aangesproken.

In de politiek wordt het als minpunt ervaren als er afstand is tussen inwoners en politici. Toch heeft afstand een functie. Teveel nabijheid kan leiden tot teveel betrokkenheid en doet het vermogen om met enige distantie en zonder vooroordeel te besluiten, vervagen. Je ziet het in de wat kleinere gemeenten waar de politici zeer dicht bij de mensen staan en waar een toezegging over en weer snel is gedaan. En als na de verkiezingen het geluid van “voor wat, hoort wat” klinkt is het gladde ijs nabij. Dat dit zich niet beperkt tot kleinere gemeenten laten de heren van Rey, Verheijen en Weekers vanuit Limburg zien. Het vergt een rechte rug om het algemeen belang te dienen en de ‘ons kent ons’ cultuur te negeren.

Afstand wordt wel negatief als die onduidelijkheid creëert door niet waar te maken wat wordt gesuggereerd. Dit ontstaat bijvoorbeeld door als er provinciale verkiezingen zijn, debatten te organiseren met thema’s waar de provincie helemaal niet over gaat en met politici waar helemaal niet op kan worden gestemd. Dan gaat de discussie niet over megastallen of windmolens maar over of Syrië-gangers maar niet beter kunnen sterven dan terugkomen. Het voelt allemaal erg ongemakkelijk. De provincie is kennelijk niet sexy genoeg en spreekt onvoldoende aan. Daarom wordt, laat ik het maar zo positief mogelijk duiden, de nadruk gelegd bij de indirecte landelijke impact van de provinciale verkiezingen, het samenstellen van de eerste kamer.

Alle verkiezingen zijn uit democratisch oogpunt belangrijk maar hiervoor aandacht vragen in debatten met thema’s waar het nu juist niet over gaat, schept verwarring. En mensen houden niet van verwarring, dus worden ze onverschillig en maken geen gebruik van hun stemrecht. En zo zorgt dit soort aandacht voor (negatieve) afstand en werkt dus averechts.

Zo na de gemeenteraadsverkiezingen van november 2014 zullen weer heel wat partijen hun campagne evalueren. Of niet! Want zoals ik een campagneleider ooit hoorde zeggen "als we winnen ligt het aan de campagne, als we verliezen ook". Evalueren gaat vrijwel nooit verder dan het kijken naar de campagne activiteiten en de uitvoering wordt meestal ook gedaan door degenen die nauw bij die campagne betrokken waren.

Het past bij de professionalisering van de politiek om de evaluatie breder te trekken en niet alleen te kijken naar de campagne activiteiten maar ook naar het "materiaal" waarmee de campagne is ingegaan. En dan kijk je naar de kandidatenlijst en het verkiezingsprogramma. En daar hoort ook bij de opdracht die het bestuur aan de campagnecommissie heeft gegeven.

Dat dit geen overbodige luxe is blijkt als we kijken naar de kandidatenlijst van GroenLinks voor de provinciale verkiezingen in Brabant. De uiteindelijke nummer 2 stond met de volgende tekst op nummer 6 van de voorlopige kandidatenlijst:

Bekwame politica die zeker de capaciteiten in huis heeft om het politieke handwerk verder uit te bouwen. Heeft als redacteur en communicatieadviseur uitstekende communicatieve vaardigheden en is vanuit haar beroepspraktijk en haar huidige statenwerk goed bekend met groene en ruimtelijke thema's. De kandidatencommissie is echter ook van oordeel dat het werken in teamverband tot nu toe te wensen overlaat en heeft gerede twijfel bij de vraag of zij sturing en leiderschap van een ander accepteert. Daarmee is de commissie van oordeel dat zij vooral een bijdrage kan leveren aan het statenwerk van GroenLinks in een grotere fractie en adviseert de commissie haar voor plaats zes.

Het wekt verwarring dat iemand met deze 'competenties' volgens de kandidatencommissie dan, zo hoog op de lijst staat. Wat moet de rest dan wel niet voorstellen? Daar tegenover stond bij de nummer 2 op de voorlopige lijst de volgende tekst:

Enthousiaste verbinder die sociale thema’s weet te vertalen naar ruimtelijke inrichting. Heeft op de kandidatencommissie een verpletterende indruk gemaakt met zijn presentatie en heeft ook in de debatten voor het lijsttrekkerschap bewezen over uitstekende communicatieve vaardigheden te beschikken. Een generalist die snel leert, makkelijk contact legt met mensen en in een team zorgt voor een frisse, originele kijk, gericht op het zoeken naar gezamenlijke oplossingen. De kandidatencommissie ziet in hem een nieuw politiek talent en een uitstekende aanvulling op de lijsttrekker op plaats twee.

Uiteindelijk kwam deze persoon op nummer 11 terecht! Lopen de voorkeuren van de door het bestuur ingestelde kandidatencommissie en de leden dan zo ver uit een? En wie zijn dan die leden? Zijn zij representatief? En welke opdracht kreeg de kandidatencommissie? Een lijst opstellen met de beste kandidaten? Of van het beste team? Een lijst dat de voorkeur van de leden weergeeft?

Ik denk dat hier nog nauwelijks goed over is nagedacht. Daarom is het goed om na de verkiezingen van maart 2015 breed te evalueren.