Onlangs stond een artikel in de krant dat ‘de gemeenteambtenaar’ nog niet klaar is voor de smart society. Als dat zo is, dan is er alle reden om een inhaalslag te maken want die smart society komt er toch echt aan.

De smart society wordt omschreven als een vergaande digitale samenleving. Het is hiermee een logische vervolgstap in de ontwikkeling die de samenleving in de loop der tijden heeft doorgemaakt: van jacht via een agrarische samenleving, de industrialisatie en het informatie tijdperk naar nu dus de smart society. In die smart society staan termen als ‘Internet of Things’, ‘Big data’, ‘Kunstmatige intelligentie’ en ‘robotisering’ centraal. Bij dit laatste gaat het niet alleen om de op mensen lijkende robots, de zogeheten humanoids, maar meer nog om robots al of niet verborgen in allerlei apparaten. Deze apparaten zijn via netwerken verbonden en kunnen dan onderling data uitwisselen, interpreteren en op basis hiervan actie ondernemen.

Het is een hele uitdaging om hierin een balans te vinden tussen de technische mogelijkheden, het democratisch gehalte, en de menselijke maat. Zonder kritische houding ben je overgeleverd aan de apparatuur. Zo kun je, als je weinig kritisch blind vaart op de ‘ingeblikte mevrouw’ die jouw altijd de weg wijst in de auto, zo maar de fietsenkelder inrijden. Of gaat de 3D-printer uit van de nieuwste specificaties en past het uitgeprinte schroefje toch net niet in die tafel.

Het feit dat je bij sommige gelegenheden al moet bewijzen dat je géén robot bent, laat zien dat het een vaart loopt met de robotisering. Maar is dit erg? Misschien is het wel het lot van de mens om afhankelijk te zijn en moeten we zoals Friedrich Nietzsche zegt ‘leren leven met ons lot’. Kijk naar onze geboorte. Zonder hulp zal een baby’tje, hoe schattig ook, niet overleven. Het is totaal afhankelijk van anderen. En lopen? Wacht nog maar een goed jaar. Dan moet je een veulen zien. Dat valt uit de moederschoot, schut zichzelf even droog, gaat weliswaar wat voorzichtig op de benen staan, maar dartelt daarna wel vrolijk de wei in. En dat allemaal zonder hulp(middelen).

Dus laten we de techniek omarmen maar wel met behoud van de menselijke maat: ‘High tech with a Human touch’.

Afgelopen donderdag trokken 15000 jongeren naar Den Haag. Ze zijn bezorgd over hun toekomst omdat ze zien dat het klimaat naar zijn mallemoer gaat en de regering hier onvoldoende tegen doet. De politieke leiders ontberen een klimaatvisie en hebben de zorg voor het milieu te lang voor zich uit geschoven. Heel veel praatcultuur maar weinig daadcultuur met als gevolg dat de tijd van rustig opbouwende maatregelen voorbij is en nu rigoreuze keuzes moeten worden gemaakt. Het ‘5 voor twaalf scenario’, en dat doet pijn. Een goed initiatief dus van de jongeren. Niet stilzitten en afwachten maar laten zien en horen waar je voor staat.

Een dergelijke massaliteit zou een signaal moeten zijn maar in plaats daarvan laat de gevestigde orde het ongemak zien hoe zij met dit soort initiatieven omgaat en hoe stevig zij blijft hangen in haar eigen wereld. Het gaat hier nog niet zover als in België waar de verantwoordelijk minister, Joke Schauvliege, zonder blikken of blozen aangaf dat de ‘optocht van jongeren’ in scène is gezet en onderdeel is van een complot. Zij wist het zeker want ze had het zelf van de staatsveiligheid gehoord. Een grove leugen bleek al snel en niet veel later werd ze naar huis gestuurd en kon Joke gaan koken.

In Nederland kwam de kritiek op de jongeren ook van de gevestigde orde, maar had een ander karakter. Hier was het: ‘de jongeren zijn geïndoctrineerd’, ‘ze zijn een speelbal van groene leraren’ of ‘ze worden gestuurd door hun ouders’. Een heuse psychiater noemde het zelfs ‘kindermishandeling’. Wat een vertroebeld beeld van de jeugd heb je dan. Bovendien ‘moeten ze gewoon naar school’, ‘mag je niet spijbelen’ en ‘zijn de jongeren hypocriet’ want ‘ze gaan zelf ook op vliegvakantie’ en ‘eten bovendien vlees’. Alsof er geen tussenweg is en het altijd alles of niets moet zijn. Het zijn allemaal oude waarden, oude verdedigingslinies, die afleiden van de vraag waarom de jongeren daar eigenlijk staan. Het zijn ook allemaal non-argumenten om maar vooral niet zelf te hoeven veranderen.

Het is menens met het eisen van milieumaatregelen. De oude garde kan maar beter leren hoe om te gaan met deze nieuwe werkelijkheid en genieten van het idealisme van de jongeren. Een idealisme dat ze wellicht ooit zelf ook hadden maar dat onderweg verloren is gegaan. Dat is krachtiger dan fake-news verspreiden met foto’s waaruit zou moeten blijken dat de jongeren hun eigen rommel niet opruimen. Laat die foto’s liever een symbool zijn van de manier waarop vorige generaties zijn omgegaan met de aarde. Wie zijn dan eigenlijk de echte klimaatspijbelaars? Dat is waarom de jongeren nu massaal de straat op gaan.

De jaarwisseling was weer als vanouds: er was vuurwerkschade, er werden hulpverleners bekogeld en er vielen gewonden en zelfs doden. In Den Haag ontstond een waar inferno omdat een metershoge brandstapel ongecontroleerd kon afbranden.

Over die brandstapel hadden de bouwers afspraken gemaakt met het Haags gemeentebestuur maar bij de bouw waren ze die volstrekt vergeten. Het gemeentebestuur constateerde dit wel maar deed dit veel te laat en had niet meer het lef om adequaat in te grijpen. De brandstapel die een paar jaar geleden in het leven is geroepen om geweld te voorkomen bleek zich zomaar te hebben ontpopt als een ‘Paard van Troje’ dat juist geweld oproept. Het gemeentebestuur blonk niet uit in daadkrachtig optreden en liet zich liever leiden door angst. De brandstapel is traditie en tradities raken aan de identiteit van mensen. Maar aan tradities kun je je ook behoorlijk vertillen. En dan is het in bestuurlijk Nederland gewoonte om maar stil te blijven zoals ook de zwarte pieten discussie laat zien.

Dit soort ‘bestuur van de slappe knietjes’, zie je steeds vaker. Bestuurders duiken weg als het lastig wordt. Dan mogen de mensen het zelf uitzoeken. Onder het mom van de participatie maatschappij zijn die dat toch al enige jaren gewend. Dat gaat heel vaak goed, maar soms dus ook niet. Door deze lakse bestuurlijke houding is er een groeiende afstand ontstaan tussen bestuurders in de systeemwereld en ‘het volk’ in de leefwereld. Geen wonder dat wanneer bestuurders een beroep doen op vertrouwen dat zelden in goede aarde valt. Door dit afschuiven en weglopen worden bestuurders steeds onzichtbaarder en ontnemen zij zichzelf een mogelijkheid om gerespecteerd te worden. Daardoor verliezen zij steeds meer gezag. En waar minder gezag is, is ook minder ontzag. En zo leggen bestuurders de rode loper uit voor de gele hesjes.

We leven in een overgangstijd. Een tijd waarin bijvoorbeeld fossiele energie langzaam wordt ingewisseld voor duurzame energie en hiërarchische top-down organisaties worden vervangen door bottom-up initiatieven. Maar in een overgangstijd lopen zaken door elkaar waardoor de tijd als chaotisch wordt ervaren. De oude tijd heeft vorm maar nog nauwelijks energie, de nieuwe tijd heeft veel (burger) energie maar zoekt nog naar vorm. Opmerkelijk hierbij is de rol van de politiek. In deze hectiek zien we niet haar mooiste kant:

• De VVD die proefballonetje na proefballonetje loslaat. En op hun congres de mond vol heeft van duurzaamheid maar aan het eind vrolijk honderden ballonnen de lucht in laat gaan,
• Of een Milieu Effecten Rapportage (MER) van Schiphol die op een zondagmiddag naar buiten wordt gebracht zonder de bewoners uit de omgeving te consulteren en waarbij net zolang is doorgerekend tot men bij de gewenste uitkomst komt. Daarmee geeft de rapportage geen antwoorden maar wordt het een discussiestuk,
• Eerste Kamer lid Postma die nooit zijn verantwoordelijk heeft genomen voor het debacle op de VMBO school in Maastricht en met zachte dwang moet worden weggestuurd als bestuurder,
• Burgemeester Halsema van Amsterdam die suggereert dat ze nationale wetgeving naast zich neer zal leggen,
• Een kabinet dat het toestaat dat Shell geen winstbelasting betaald en zich bij de dividendbelasting de les laat dicteren door het grootkapitaal van Unilever.

In het licht van deze voorbeelden is het helemaal niet vreemd als de samenleving het ook niet zo nauw neemt. Dat zie je terug in een programma als ‘Veronica Inside’ bij de commerciële omroep. Je zult daar eerder polariserende en denigrerende opmerkingen tegen komen dan enige nuance. We kennen in Nederland gelukkig vrijheid van meningsuiting maar af en toe beseffen dat je voor een enkeling mogelijk een rolmodel bent, zou wel mogen meewegen bij de afweging wat je wel en wat je niet zegt.

Ondertussen neemt het geweld tegen ambtenaren toe, neemt het geweld tegen docenten toe en neemt het geweld tegen ambulancepersoneel toe. En de politie? Die geeft aan dat ze 16.000 zaken noodgedwongen moet stoppen vanwege een personeelstekort. Het kan nog nauwelijks verbazen, want de politici ze stonden er bij en ze keken er naar.

Ware winst Brabant Recent was ik bij de goedbezochte startmanifestatie van het project ‘Ware Winst Brabant’ in het Gemeentehuis van Boxtel. Vier Brabantse pioniersbedrijven van het project presenteerde zich daar. De bedrijven zijn heel verschillend van aard: een bedrijf voor coatings, een administratiekantoor, een kringloopwinkel en een elektronicabedrijf. Allen werken ze vanuit de gedachte van de ECG, de Economy for the Common Good. De ECG richt zich op een nieuwe economie gebaseerd op het boek ‘ware winst’ van Christian Felber.

De huidige markteconomie negeert de ecologische grenzen van onze planeet en slaagt er daarnaast onvoldoende in om de basisbehoeften van mensen te vervullen. Steeds meer mensen zoeken daarom naar een andere economie, een economie die aandacht geeft aan de ecologische grenzen en meer sociaal, rechtvaardig en democratisch is. Ook in bijvoorbeeld de ‘Donut economie’ van Kate Raworth wordt dit gesignaleerd, maar de ECG heeft het voordeel dat het ook een instrumentarium aanreikt. Dan is niet langer bijvoorbeeld het Binnenlands Bruto Product leidend bij beslissingen van een land maar het Gemene Goed Product. En bij de berekening van dit product wordt met meer rekening gehouden dan alleen wat we nu in geld uitdrukken. Dan gaat het ook over de impact van de organisatie op mensen, milieu en samenleving en worden inspanningen op sociaal en ecologisch gebied ook gewaardeerd. Hierdoor vormen menselijke waarden en economische waarden niet langer een tegenstelling maar worden ze meer met elkaar in lijn gebracht, zodat ze ‘samen leven’ niet in de weg zitten. Voorbeelden van menselijke waarden zijn ‘vertrouwen’ en ‘eerlijkheid’. Voorbeelden van economische waarden zijn ‘winstbejag’ en ‘concurrentie’.

De vier pioniersbedrijven hebben allen een QuickScan gemaakt van hun situatie en een proefbalans opgesteld. Een volgende fase is dat deze gegevens input vormen om met elkaar in gesprek te gaan over de plaats van het bedrijf in de samenleving en hoe je hier bedrijfsmatig invulling aan kan geven. Bij de bijeenkomst werd hier al een begin mee gemaakt en de ‘wisdom of the crowd’, in de vorm van de aanwezigen, gaf de bedrijven al weer nieuwe inzichten.