Eric Leltz  RSS feed    

Deugen de meeste mensen?

Vrijdag 20 september 2019

Eric Leltz

Deze maand verscheen een nieuw boek van Rutger Bregman, ‘De meeste mensen deugen’ met de ietwat pretentieuze ondertitel ‘de nieuwe geschiedenis van de mens’. In dit boek gaat hij, in lijn met Aristoteles in zijn ‘’Ethica Nicomachea’, uit van de goede inborst van de mens.

Wie wil nu niet meegaan in dit betoog? Het gaat per slot van rekening over de goede kant van onszelf. Toch past een kanttekening. Een mens kan dan wel ‘in principe’ deugen, om dat tot bloei te laten komen zijn de omstandigheden wel belangrijk. Dit blijft bij Bregman wat onderbelicht. Zo schets hij een verhaal van jongens die op een onbewoond eiland aanspoelen en vredelievend met elkaar omgaan. Dat is wel gemakkelijker als er overvloed is en allen beseffen dat ze van elkaar afhankelijk. Is er echter geen overvloed en gaat het meer om jij of de ander in plaats van jij en de ander, dan komt het slechte in de mens snel aan de oppervlakte en vallen mensen terug in de stand ‘overleven’. Dan is het ‘flight’ of wellicht ‘fight’ om te krijgen wat je nodig denkt te hebben. Het is zoals Karl Marx al schreef: “als het economische leven van een samenleving chaotisch wordt, dan veranderen de morele overtuigingen van individuen vrij snel’. De Amerikaanse groep the Buoys bezong in 1971 het lot van ‘Timothy’. Daar gaat het om drie mijnwerkers. Ze raken ingesloten en er is wel drinken maar geen voedsel. Uiteindelijk bevrijden hulpverleners hen na weken, alleen...... dan blijken er nog maar twee mijnwerkers over te zijn. Timothy is door de andere twee als voedzame maaltijd gebruikt om te overleven.Bregman noemt ook het Milgram-experiment uit 1963 over hoe slecht de mens is als de omstandigheden er naar zijn. In dit experiment geven ‘docenten’ stroomstoten aan ‘leerlingen’ zodra ze een verkeerd antwoord geven. Dat de leerlingen proefpersonen waren en dat achteraf bleek dat een deel van de docenten wist dat het om een wetenschappelijk experiment ging, ontkracht inderdaad zoals Bregman schrijft, de waarde van het onderzoek. Maar het bewijst nog niet dat de mens dan wel deugt.

Het zijn de omstandigheden die het mogelijk maken dat het goede van de mens boven water komt. Om het goede leidend te laten zijn, zal een samenleving dit ook mogelijk moeten maken. Dan gaat het om een samenleving waar vertrouwen een grote rol speelt. Dat is wel iets anders dan de huidige competitieve en neo-liberale samenleving waarbij op wantrouwen wordt gestuurd en waarbij controle op controle plaatsvindt juist omdat we elkaar onvoldoende vertrouwen. Dat is ook heel iets anders dan een samenleving waar mensen onzeker zijn over hun baan, hun salaris of hun pensioen en waar men om die reden ieder ander al snel ziet als potentiële concurrent. Dat voedt de angst.

De mens deugt, ik wil er graag in mee gaan, maar dan zijn de omstandigheden dus wel relevant. Dat vergt nog heel wat aanpassingen. In de samenleving maar ook bij onszelf. Het gaat dan om gedragsverandering, van ‘vertrouwen is goed maar controle is beter’ naar ‘wie goed doet, goed ontmoet’.

Geplaatst in raadsledennieuws | Er zijn geen reacties
 

Archief



Rubrieken


Made by DeeWeeDee